Khus (Vetiver)

Khus of Vetiver is afkomstig van de Vetiveria zizanoides (ook bekend als Andropogon muricatus) behorend tot de grote familie van grasachtigen (Poaceae resp. Gramineae). Vetiver behoort tot dezelfde botanische familie als lemongrass, citronella and palmarosa.
Vetiver zizanoides is een tropische grassoort dat oorspronkelijk uit India afkomstig is. Het groeit bij voorkeur op vochtige tot moerasachtige gronden maar is ook zeer wel bestand tegen droogte. De wortels vormen een dichte, dikke mat en zijn sterk aromatisch. Vetiver zizanoides is een overblijvende grassoort dat wel 1,5 meter hoog kan worden en de wortels groeien in tegenstelling tot de meeste andere grassoorten niet horizontaal uit, maar groeien verticaal naar beneden waarbij ze een diepte van 2 tot wel 4 meter kunnen bereiken. Dankzij het intensieve en diepe wortelsysteem is Vetiveria zizanoides zeer goed bestand tegen langere perioden van droogte. De plant kan zowel extreme hitte verdragen (50° C) als vorst (-10° C).

Vetiver wordt verkregen door extractie van de olie uit de wortels van dit aromatisch gras. Vetiver olie is groen- tot amberkleurige en enigszins stroperig van samenstelling. De essentiële olie heeft een een zoete, aardachtige geur en wordt vanwege zijn uniek aroma in veel in parfums gebruikt.
De Vetiver olie wordt als volgt verkregen: De schoongemaakte, gedroogde wortels worden in kleine stukken gesneden, geweekt in water en met stoom gedistilleerd. De oogst van de wortels begint in oktober – na de regenperiode – omdat de wortels grotendeels opgedroogd moeten zijn in de grond, voordat ze worden geoogst. De beste kwaliteit Vetiver wordt verkregen uit wortels die 15 tot 18 maand oud zijn, omdat de hoeveelheid olie in de wortels na 20 maanden drastisch vermindert. Dikke en donkere wortels bevatten veel olie, heel lichtgekleurde tot bijna witte wortels bevatten veel minder olie. Het destillatieproces kan wel zo’n 24 uur duren. De etherische olie vervliegt met de stoom. Nadat de stoom is afgekoeld tot water kan de etherische olie worden gescheiden van het water. De Vetiver olie laat men vervolgens nog een paar maanden rijpen. Net als bij de essentiële oliën Patchouli en Sandelwood is het ook bij deze aromatische olie zo dat de geur en viscositeit zich nog verder ontwikkelt en verbetert naarmate de olie meer gerijpt is.

Vetiver wordt ook aangeduid met benamingen als: Khus, Khus-Khus, Khas, Vetyver, Khus grass of met de mooie benaming “The Oil of Tranquility”, vanwege zijn kalmerende werking.
Het woord Vetiver is een samenvoeging van de Tamil woorden “Vetti” en “Ver”. Vetti betekent snijden en Ver betekent wortel. Vrij vertaald betekent Vettiver dus het uitsnijden van de wortel.
Strikt genomen wordt met “Khus” (of ”Khas“) de olie uit de wilde Vetiver bedoeld en met “Vetiver” de olie uit de gecultiveerde Vetiver.

Aan Khus grass worden verschillende heilzame werkingen toe geschreven en het gebruik van Vetiver is in India al honderden jaren bekend. Deze grassoort bezit unieke eigenschappen zoals verkoelend, bloedzuiverend, kalmerend, antiseptisch en heeft zelfs een aphroditische werking. Vetiver is één van de oudste en meest populaire essentiële oliën in Zuidoost Azië.
Vetiver olie behoort tot de meest complexe geurstoffen die bekend zijn. Het bevat meer dan 150 verschillende aromatische moleculen, waarvan vele nog niet eens bestudeerd zijn.

Benamingen in andere landen voor Vetiveria zizanoides zijn:

• China: Xiang-Geng-chao
• Indonesië: Aga wangi
• Maleisië: Nara wastu
• Philippijnen: Muda Narawasta
• Sri Lanka (Singalees): Saivandera of Savandramul
• Thailand: Faeg

Tegenwoordig zijn er veel gecultiveerde soorten gekweekt omdat de vraag naar Vetiver ontzettend groot is. De vraag naar deze essentiële olie met haar unieke aroma is bij de parfumindustrie nog vele malen groter dan de vraag met betrekking tot culinaire of medicinale doeleinden. Bij 90% van alle Westerse parfums wordt gebruik gemaakt van Vetiver olie. Naast India zijn de hoofdproducenten Haïti, Java, China, Brazilië en Japan. De totale wereldproductie bedraagt ruim 250 ton per jaar. De karakteristieke eigenschappen van de olie kunnen significant verschillen afhankelijk van waar deze grassoort gekweekt is en hoe het klimaat en de grondsamenstelling aldaar is.

Gezegd wordt dat de beste Vetiver olie afkomstig is uit India, Noord-India wel te verstaan. In dit deel van India komt Vetiver olie die afkomstig is van een grassoort die door de locale bevolking “Katara gras” genoemd wordt. Dit zijn in het wild groeiende Vetiver planten – “Wild Vetiver” – die vrijelijk groeien in het heuvelland aan de voet van het Himalayagebergte in Noord-India en die dus niet gecultiveerd zijn zoals de soorten die gebruikt worden voor de massa-productie. Wild Vetiver uit de Noord-Indiase staten Rajasthan, Uttar Pradesh, Harayana en Madhya Pradesh is het meest bekend en geliefd. Uit dit wilde gras wordt een kostbare donkere amber kleurige etherische olie, Ruh Khus (ook wel geschreven Rhu Khus), gewonnen die zeer zeldzaam is. Ruh’s zijn de pure essentiële oliën, nog zonder toevoeging van enig andere stof. De echte Ruh Khus (Wild Vetiver Oil) uit Noord-India zijn de meest prijzige en vindt bijna nooit zijn weg naar de internationale exportmarkt omdat het bijna alleen in India gebruikt wordt. De prijs van de Wild Vetiver Oil is vier keer zo hoog als die van de Vetiver olie uit gecultiveerde soorten.

De toepassingen van Vetiver kunnen globaal opgedeeld worden in vier delen:

• Culinair
• Medicinaal
• Cosmetisch
• Overige toepassingen

Culinair gebruik:
Gebruikt als aromatische smaakstof en als verkoelend middel. Khus syrup wordt in veel drankjes (Khus drinks), desserts en sweets gebruikt in India, maar ook in andere Aziatische landen. Ook bundeltjes gedroogde Vetiverwortel worden gebruikt in drankjes voor het afkoelend effect op het lichaam.

Medicinaal gebruik:
Gebruikt om haar verkoelende, bloedzuiverende, kalmerende en antiseptische werking. Kompressen met Vetiver olie ter verkoeling bij koorts. Toepassingen komen ook veel voor in de Ayurvedische gezondheidsleer. Olies voor meditatie en aromatherapie.

Cosmetisch gebruik:
Gebruikt met name als geurstof in de parfumindustrie. Vetiver wordt ook verwerkt in o.a. zepen, massage olies, badolies, dag- en nachtcrèmes, wierookstokjes, enz.

Overige toepassingen:
De Vertiver plant wordt ook toegepast als middel tegen erosie. Zijn vele wortels maken dat de plant gebruikt wordt als beschermer van de grond in vulkanische gebieden, voor het afbakenen van rivieroevers en rijstplantages en voor dijk-stabilisatie. Bovendien hebben de dichte wortelmatten een filterend effect, waardoor ze ook nog eens waterzuiverend zijn.

In India wordt Vetiver al sinds eeuwen gebruikt om huizen en ruimtes te verkoelen. Vrouwen weven van de gedroogde wortels zogenaamde “khushicks”, een soort van blinds die voor de ramen en deuren worden gehangen. Ze worden bevochtigd met water en als de wind het huis inwaait, wordt er een verkoelend en aangenaam aroma verspreid. Een unieke vorm van natuurlijke airconditioning. Ook hangmaten, sandalen, handwaaiers, manden en aromatische sachets worden gemaakt uit Vetiverwortels.